“Vücut Saati” Olarak Bilinen Sirkadiyen Ritim Nedir? Bozulursa Ne Olur?

Vücudun düzgün çalışması ve sağlıklı bir yaşam için düzenli beslenmek, egzersiz yapmak ve düzenli uyumak gerekiyor.
Yediğimiz şeylerden yaptığımız aktivitelere, uyku düzeninden stres seviyelerine kadar pek çok şey pek çok farklı şey vücudumuzun işleyişini etkiliyor. Metabolizmamızın ve organlarımızın doğru çalışması için vücudumuzun düzenli çalışması gerekiyor. Tüm bu süreçler ise aslında evrimsel gelişiminizin ve vücudun biyolojik saatinin bir parçası. Vücut saati olarak bilinen sirkadiyen ritim nedir, neden önemlidir?
Sirkadiyen ritim nedir?
Evrende her şey belirli bir düzen halinde varlığını sürdürüyor. Tüm canlılar ise bu düzene ayak uyduruyor. İnsanlar olarak bizler de bu muhteşem bütünün bir parçasıyız. Vücudumuz da bu düzene uygun olarak işliyor. 24 saatlik döngü boyunca, biyokimyasal ve psikolojik davranışlarımız düzenleniyor. Bunu ise sirkadiyen ritim sağlıyor. Sirkadiyen ritim, biyolojik saat olarak adlandırılıyor.
Jeffrey Hall, Michael Rosbash ve Micahel Young isimli üç bilim insanı tarafından bulunan ve onlara 2017 yılında Nobel Tıp Ödülü’nü kazandıran bu terim, uzun süreli bir araştırmanın sonucunda keşfedildi. Sirkadiyen ritim kelimesi ise “neredeyse”’ anlamına gelen “circa” ve “gün” anlamına gelen “diem” kelimelerinin birleşimi olan sirkadiyen kelimesi “neredeyse bir gün’ anlamına geliyor.
Sirkadiyen ritim neden önemlidir?
Sirkadiyen ritim, vücudun işleyişinde önemli bir rol oynar. Vücut hormonlarının düzgün salgılanabilmesi, metabolizmanın iyi çalışabilmesi için sirkadiyen ritim önemlidir. Sirkadiyen ritim; beyin dalgaları, hormon üretimi, hücre büyümesi ve diğer aktivitelerde büyük rol oynar.
Sirkadiyen ritmi etkileyen faktörler nelerdir? Sirkadiyen ritim neden bozulur?
Sirkadiyen ritim birçok farklı faktörden etkilenebilir ve bozulabilir. Sirkadiyen ritmi etkileyen faktörler şöyle sıralanabilir;
Işık: Sirkadiyen ritmi en fazla etkileyen faktör ışıktır. Yeterli gün ışığı alınamaması sirkadiyen ritmi bozabilir. Öte yandan televizyon, bilgisayar gibi elektronik aletlerden yayılan mavi ışık da uyku döngüsüne zarar vererek sirkadiyen ritmi bozabilir.
Sıcaklık: Çoğu organizma için güçlü bir uyaran olan sıcaklıklıkla birlikte periferal dokular etkilendiği için sirkadiyen ritim bozulabilir.
Uyku düzeni: Uyku düzenindeki ani değişiklikler biyolojik saatin bozulmasına neden olabilir.
Vardiyalı çalışma sistemi: Sık sık değişen çalışma saatleri uyku döngüsünün de değişmesine dolayısıyla sirkadiyen ritmin bozulmasına neden olur.
Jetlag: Saat dilimi değişiklikleri biyolojik saatin bozulmasına sebep olabilir. Bu tip değişiklikler iştahta artışa / azalmaya, bağırsak sağlığının bozulmasına neden olur. Öte yandan zaman farklı metabolik sistemi kötü etkiler.
Alzheimer veya parkinson hastalığı: Alzheimer ve parkinson gibi hastalıklar da sirkadiyen ritmi etkiler. Hatta bozulmasına neden olabilir.
Sirkadiyen ritim bozulursa ne olur?
Sirkadiyen ritim bozulduğunda vücuttaki hormon salınımı etkilenir ve metabolik rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. Ayrıca sirkadiyen ritim bozulduğunda kişinin uyku döngüsü de zarar görür. Uykusuzluk ya da fazla uyuma gibi problemler yaşanabilir. Bunlara bağlı olarak ise konsantrasyon, odaklanma sorunları ve mental problemlere neden olabilir.
Nitekim bu durumun uzun süreli olması fizyolojik rahatsızlıkları da tetikleyebilir. Yapılan bazı araştırmalara göre sirkadiyen ritim bozukluğunun kalp hastalıkları riskini artırabileceği görüldü.
Sirkadiyen ritmi düzenlemek için neler yapabiliriz?
Sirkadiyen ritim bozukluğunun tedavisi sorunun asıl sebebine göre değişiklik gösterebilir. Sirkadiyen ritim bozukluğuna neden olan fiziksel ya da mental bir problem var ise öncelikle bunun tedavi edilmesi gerekir. Ancak temel olarak sirkadiyen ritmi düzenlemenin anahtarı uyku ve uyanıklık döngüsünü, aydınlık-karanlık döngüsüne göre ayarlamaktır. Öte yandan beslenme şekline dikkat etmek ve sağlıklı yaşam alışkanlıkları edinmek de sirkadiyen ritmin düzenlenmesini sağlar. Sirkadiyen ritmi düzenlemek için yapılabilecekler;
- Her gün belirli bir süre parlak bir ışığın etrafında durarak yani parlak ışık tedavisiyle ritminizi sıfırlayabilirsiniz
- Uyku döngünüzü yeniden düzenleyebilirsiniz. Eğer uykusuzluk problemi yaşıyorsanız, uyumanıza yardımcı olacak bitki çayları tüketebilir ve uyku öncesi rutininizi değiştirebilirsiniz
- Gün içerisinde egzersiz yapabilir ve vücudunuzu yorarak ritminizi düzenleyebilirsiniz
- Yeterli ve dengeli bir beslenme düzeni oluşturabilirsiniz
- Akol ve tütün ürünlerinin kullanımını azaltabilirsiniz
Tüm bunlar size yardımcı olmuyorsa, bir uzman hekime danışabilirsiniz. Sirkadiyen ritim bozukluğu tedavisinde melatonin , uyarıcılar veya hipnotikler kullanılarak uyku-uyanıklık döngünüzü değiştirebilir. Ancak ilaçları doktor kontrolünde almanız gerekli.